Te wspaniałe grzyby

10. Jaki lud/kultura zaczęła jako pierwsza stosować czosnek? Czy był on wtedy traktowany jako przyprawa, czy też chodziło raczej o jego właściwości lecznicze, prozdrowotne?

Historycznie udokumentowane informacje na temat stosowania czosnku pospolitego mają ponad 10 000 lat i jest on też jedną z najstarszych roślin uprawnych. Ślady zastosowania tej rośliny zostały znalezione w egipskich piramidach oraz greckich świątyniach. W lecznictwie stosowany jest od ponad 5000 lat, o czym świadczą starożytne zapiski pochodzące z Egiptu, Grecji, Chin czy Indii. Bardzo ciekawe jest to, że różne społeczeństwa, nieposiadające ze sobą kontaktu, wyciągnęły podobne wnioski na temat możliwości zastosowania czosnku. Pierwsze informacje na temat medycznego i kulinarnego zastosowania czosnku zostały znalezione na sumeryjskich glinianych tabliczkach, których pochodzenie datuje się na 2600-2100 p.n.e. Czosnek był ważnym lekiem stosowanym w starożytnym Egipcie. Wymieniony był w medycznym tekście (tzw. Kodeks Ebersa) pochodzącym z 1550 roku p.n.e, gdzie był zalecany robotnikom wykonującym ciężkie prace (np. ludzie biorący udział w budowie piramid byli karmieni czosnkiem, który miał za zadanie dodać im energii do pracy). Dodatkowo ordynowany był w przypadku infekcji, ran oraz pasożytów jelitowych. Medycy starożytnej Grecji i Rzymu stosowali go w leczeniu schorzeń układu oddechowego. Istnieją dowody, że podczas pierwszych igrzysk olimpijskich w Grecji atletów karmiono czosnkiem, aby zwiększyć ich wytrzymałość.

Chińska medycyna korzysta z właściwości czosnku już od ponad 3000 lat. Starożytne wskazania dla tego surowca dotyczyły problemów z oddychaniem oraz schorzeń przewodu pokarmowego, w tym biegunek oraz zakażeń pasożytniczych. W Indiach już 5000 lat temu używano specyfików, których podstawowym składnikiem był czosnek pospolity (zapisy w staroindyjskim sanskrycie). Tibbi, Unani i Ajurweda, trzy starożytne systemy medycyny stosowanej w Indiach, czyniły z intensywnego użycia czosnku centralną część leczenia za pomocą roślin. Jeden z przewodnich medycznych tekstów Charaka-Samhita przez wieki rekomendował leczenie chorób serca oraz zapalenia stawów za pomocą Allium sativum. Czosnek stosowano także w przypadku zmęczenia, chorób pasożytniczych, zaburzeń trawienia oraz trądu. W średniowieczu czosnek pospolity stosowany był jako ochrona przed zarazą. Wraz z rozpoczęciem renesansu w Europie zaczęto zwracać większą uwagę na medyczne możliwości zastosowania czosnku. Słynny XVI-wieczny lekarz Pietro Mattioli z Sieny przepisywał czosnek na zaburzenia trawienne, zakażenia robakami, schorzenia nerek, a także jako pomocny kobietom podczas trudnych porodów. W Anglii używano czosnku w przypadkach bólu zęba, zaparć, obrzękach oraz w czasie zarazy. Początek badań naukowych nad właściwościami czosnku to rok 1858, kiedy to Louis Pasteur udokumentował jego przeciwbakteryjne właściwości, które zostały wykorzystane podczas I i II wojny światowej (jako profilaktyka gangreny).

11. O leczniczych właściwościach czosnku myśli się najczęściej w kontekście przeziębień. Ostatnio pojawiły się też doniesienia o skuteczności wyciągu z Allium sativum w walce z wielolekoopornymi bakteriami, wywołującymi zakażenia układu moczowego. Na co jeszcze i w jakiej postaci warto zastosować czosnek?

Cebule czosnku, aby chronić się przed drobnoustrojami, syntetyzują i wydzielają do gleby substancje nazywane fitoncydami. Zjawisko produkcji substancji unieszkodliwiających inne organizmy (w tym przypadku bakterie, wirusy i grzyby) to rodzaj allelopatii. Znajomość tej zależności pozwoliła na badanie antybakteryjnego spektrum działania czosnku. Dla preparatów otrzymywanych z cebul czosnku udowodniono szerokie spectrum aktywności przeciwdrobnoustrojowej. Surowiec stosowany jest zwyczajowo w zakażeniach górnych dróg oddechowych (zwłaszcza w przewlekłym nieżycie oskrzeli), przewodu pokarmowego oraz układu moczowego. Związki aktywne obecne w czosnku są skuteczne przeciwko Gram-dodatnim oraz Gram-ujemnym szczepom bakterii, w tym wielu szczepom opornym na działanie tradycyjnie używanych antybiotyków. Wyciągi sporządzone z jego cebul są również skuteczne przeciwko Helicobacter pylori, będącej przyczyną wrzodów żołądka. Mogą również hamować tworzenie gronkowcowej enterotoksyny A, B oraz C1, a także termonukleazy.

Ekstrakty z czosnku są skuteczne w stosunku do wielu bakterii występujących w jamie ustnej, w tym Pophyromonas gingivalis uważanego za główny czynnik etiologiczny paradontozy. Na podkreślenie zasługuje fakt, że związki aktywne zawarte w cebulach czosnku nie niszczą naturalnej flory bakteryjnej, w przeciwieństwie do wielu syntetycznych antybiotyków. Szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego organicznych związków siarki jest związane z inhibicją enzymów bakteryjnych. Inne właściwości można pomocniczo wykorzystać w profilaktyce jako: przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe, przeciwpasożytnicze, immunomodulujące, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, hipoglikemizujące (przeciwcukrzycowe), przeciwmiażdżycowe, antygenotoksyczne, hipotensyjne, antyagregacyjne oraz antyarytmiczne.

grzyby minerały witaminy przeciwutleniacze wartości odżywcze Bożena Muszyńska