Eureka! Naukowcy zbadali „oświecenie”

Anegdota o Archimedesie, który sformułował swoje prawo podczas kąpieli, czy ta o Newtonie, który odkrył prawo grawitacji stuknięty jabłkiem w głowę - to żelazny kanon historii o naukowcach. I żelazny kanon naszej kultury, dość wspomnieć sympatycznego Pomysłowego Dobromira z polskiej kreskówki, do którego projekty przychodziły zawsze w chwili olśnienia. Niemal każdy mógłby przytoczyć podobną historię ze swojego życia, ale fenomen „olśnienia" nie był dotąd przebadany naukowo.

W jaki sposób nasz umysł wpada w jednej chwili na genialne pomysły? Jak nasz mózg wypracowuje rozwiązania, czy powstanie idei to skutek nagłej zmiany w sposobie funkcjonowania sieci naszych neuronów, czy raczej powolna ewolucja? Za trudne zadanie rozstrzygnięcia tych wątpliwości zabrali się dr Jeremy K. Seamans i dr Daniel Durstewitz. Kanadyjsko-niemiecka współpraca i doświadczenia przeprowadzone na szczurach przyniosły konkluzję, że olśnienie jest naturalnym sposobem pracy naszego mózgu.

Zarówno ludzie, jak i zwierzęta posiadają umiejętność porzucania starych zachowań (strategii, poglądów, idei) i przyjmowania, lub kreowania nowych, lepszych, bardziej skutecznych. To jednoznaczne z inteligencją i umiejętnością nauki. Jednak jak się to odbywa? Wiadomo, że większość wiedzy życiowej nabywana jest metodą prób i błędów. W ten sposób nasz umysł dedukuje reguły, które potem są stosowane - świadomie, lub nie. Inaczej mówiąc: gromadzimy doświadczenie (ludzie mogą również je zdobywać niebezpośrednio - korzystając z wiedzy innych ludzi) i wprowadzamy w życie wnioski. Za pomocą zaawansowanych i skomplikowanych testów, badań i opracowań statystycznych dwóch badaczy chciało sprawdzić, czy zmiany w strukturze sieci neuronalnych zachodzą stopniowo, czy też pojawiają się nagle, w momencie sformułowania nowej zasady, idei.

Umiejętność modyfikacji nabytej wiedzy i kreowania nowej spoczywa w czołowych płatach mózgu. Podczas badań na szczurach sprawdzano, w jaki sposób w jaki sposób grupy neuronów czołowej kory mózgowej przestawiają się ze starych ścieżek rozumowania na nowe, sformułowane w wyniku kumulacji doświadczenia, nabywanego metodą prób i błędów. Badano, czy aktywność sieci neuronalnych zmienia się stopniowo podczas rezygnacji ze starych nawyków na rzecz nowych, czy zmiana aktywności na nową dokonuje się bardziej gwałtownie.

Laboratoryjne szczury poddawano testom, podczas których miały metodą prób i błędów nauczyć się nowego postępowania, porzucając stare zwyczaje. Okazało się, że zarówno za starą, jak i nową metodę postępowania odpowiadają te same sieci neuronów. Co więcej, mimo że przyswojenie nowej wiedzy wymagało dużej ilości prób, nowy wzór aktywności nie pojawiał się stopniowo, lecz w sposób nagły, zaś zmianie aktywności towarzyszyła zmiana w zachowaniu, czyli: zastosowanie zdobytej wiedzy. Nagła zmiana wzoru aktywności neuronów została uznana właśnie za ów moment „oświecenia".

Dr Jeremy K. Seamans pracuje w Centrum Badań nad Mózgiem (Brain Research Centre) Uniwersytety Kolumbii Brytyjskiej (University of British Columbia, UBC) oraz w Brzegowym Instytucie Badań nad Zdrowiem w Vancouver (Vancouver Coastal Health Research Institute); dr Daniel Durstewitz pracuje w Centralnym Instytucie Zdrowia Psychicznego (Central Institute of Mental Health) w Niemczech.

olśnienie eureka doświadczenie życiowe nauka sieci neuronalne płaty czołowe mózgu Jeremy K. Seamans Daniel Durstewitz