Tainiaro – duży cmentarz łowców-zbieraczy sprzed 6500 lat na dalekiej północy
Stanowisko archeologiczne Tainiaro przez kilka dziesięcioleci umykało uwadze większości specjalistów i opinii publicznej. Tymczasem może kryć fascynujące tajemnice na temat naszej przeszłości. Któż by bowiem przypuszczał, że na dalekiej europejskiej północy, w odległości zaledwie 80 kilometrów na południe od kręgu polarnego, może znajdować się duże cmentarzysko łowców-zbieraczy z V tysiąclecia przed naszą erą? Stanowisko jest bowiem interpretowane jako cmentarz, mimo że w grobach nie znaleziono szkieletów.
W 1959 roku lokalni robotnicy z miejscowości Simo w Finlandii, wydobywali w lesie piasek, gdy natknęli się na kamienne narzędzia i poinformowali o nich władze. Trzy dekady później Tuija Laurén rozpoczęła tam wykopaliska, których wyniki wprowadziły zamieszanie do fińskiej archeologii. Wynikało z nich bowiem, że robotnicy znaleźli duży cmentarz z V tysiąclecia przed Chrystusem. Nie tylko byłby to największy cmentarz epoki kamienia na terenie Finlandii, ale również byłby położony bardzo daleko na północy, gdzie trudno wyobrazić sobie długotrwałą obecność w jednej okolicy dużych grup łowców-zbieraczy. Tymczasem w ramach wykopalisk prowadzonych w latach 1984–1991 znaleziono tam ponad 32 000 artefaktów.
Od V tysiąclecia na dalekiej północy Europy sezonowo wędrują grupy łowców-zbieraczy-rybaków. Już w IV tysiącleciu pojawiają się osadnictwo oraz ceramika, ale aż do II tysiąclecia naszej ery brak dowodów na szeroko zakrojoną działalność rolniczą czy pasterską. Znamy co prawda kilka dużych mezo- i neolitycznych cmentarzysk z północy Europy, szczególnie wielkie są te z Południowej Wyspy Jeleniej na Jeziorze Onega, Skateholm w Szwecji czy Zvejnieki na Łotwie, jednak to setki kilometrów na południe od Tainiaro. Na temat fińskiego stanowiska ukazywały się monografie, pisano o nim w artykułach czy pracach doktorskich, jednak umykało ono dotychczas uwadze, nie opublikowano żadnego ogólnego podsumowania znalezisk, a interpretacja stanowiska jako cmentarza była niepewna.
Zadania przeglądu dowodów i interpretacji podjął się zespół archeologów z Uniwersytetu w Oulu, pracujący pod kierunkiem Aki Hakonena. Naukowcy przypominają, że z powodu naturalnej kwasowości ziem w północnej Fennoskandii, materiał organiczny zagrzebany w ziemi rzadko może tam przetrwać więcej niż kilka tysiącleci. Z terenu tego dysponujemy nielicznymi przykładami zachowanych śladów ułożenia ciał, a nawet fragmentami kości czy zębów, jednak zachowywały się one tam, gdzie podczas pochówku użyto ochry. W Tainiaro używano jej sporadycznie, więc opisując znalezisko nie można polegać na śladach po ciałach czy ich fragmentach. Dlatego zespół Hakonena skupił się na morfologii odkrytych dołów.
Naukowcy porównali je z dołami z innych cmentarzysk epoki kamienia z terenu Finlandii, w których zachowały się ślady ciał. Z wcześniejszych badań wiadomo, że średnia długość grobu z fińskiej epoki kamienia wynosi 2,07 m, jego szerokość to 0,97, a głębokość – 0,69 m. I rozmiary te odpowiadają rozmiarom dołów z Tainiaro. Uczeni porównali też analizowane przez siebie miejsce z mezo- i neolitycznymi europejskimi cmentarzami z innych krajów, gdzie ciała zachowały się znacznie lepiej. Większość grobów jest tam węższych, a ich krawędzie mają inny kształt, niż w Tainiaro. Jeśli jednak pod uwagę weźmiemy tylko te groby, w których pochowano więcej niż jedną osobę, zobaczymy, że są one niezwykle podobne do grobów z Tainiaro. Co prawda rzadko spotyka się tego typu pochówki, ale na przykład na wspomnianym stanowisku Zvejnieki stanowią one aż 10% (26 z 277) wszystkich grobów.
Opierając się na dowodach morfologicznych, fińscy naukowcy stwierdzili, że Tainiaro to cmentarz. Niezwykły, gdyż znajdujący się bardzo daleko na północy, stary, bo pochodzący z lat 4700–4350 p.n.e. i duży. Hakonen i jego zespół uważają, że 44 doły znalezione w Tainiaro to groby. Biorąc zaś pod uwagę fakt, że dotychczas zbadano około 1/5 stanowiska, można przypuszczać, że pochówków może być tam ponad 200. Co więcej, stanowisko jest dodatkowo wyjątkowe, gdyż prawdopodobnie w Tainiaro służyło nie tylko jako cmentarz, ale również miejsce wytwarzania kamiennych narzędzi oraz zamieszkania.
Ze szczegółami fascynującej analizy można zapoznać się na łamach pisma Antiquity. Ponadto Fińska Agencja Dziedzictwa Narodowego zdigitalizowała i udostępniła zdjęcia z wykopalisk z lat 1984–1991.
Komentarze (0)