Niezwykła rzymska mozaika pod brytyjskim polem uprawnym.

6 grudnia 2021, 17:34 | Humanistyka

W zeszłym roku podczas lockdownu Jim Irvine udał się na spacer po polu swojego ojca w Ruthland. Jego uwagę przyciągnęła rozrzucona rzymska ceramika. Później zauważył wyróżniki roślinne budynku, a wreszcie mozaikę. Irvine skontaktował się z archeologami z Leicestershire County Council. Gdy na miejscu zjawili się Richard Clark i Peter Liddle, potwierdzili wagę znaleziska. Dobrze zachowana mozaika przedstawiała postaci ludzkie, konie i rydwany.

Zważywszy na wagę odkrycia, udało się pozyskać środki na pilne badania archeologiczne, które zostały przeprowadzone w sierpniu 2020 r. przez Służbę Archeologiczną Uniwersytetu w Leicester (ULAS).

Dzięki kolejnym funduszom z Historic England, posługując się georadarem, ustalono, że znajdował się tu kompleks budynków. Choć jego stan był bardzo dobry, dalsze analizy wykazały, że ze względu na płytkie położenie ryzyko uszkodzenia podczas przyszłych prac polowych jest wysokie. Biorąc to wszystko pod uwagę, rozpoczęto starania, by uznać stanowisko za zabytek archeologiczny (pod koniec listopada 2021 r. procedura się zakończyła).

Ostatnie wykopaliska, w których wzięli przedstawiciele ULAS oraz Szkoły Archeologii i Historii Starożytnej (SAAH), w tym studenci, miały miejsce rok po początkowym odkryciu.

Pozostałości mozaiki mierzą 11 na niemal 7 m. Podczas jej odsłaniania w pewnym momencie stało się jasne, że sceny przedstawiają pojedynek Achillesa i Hektora. To unikat w skali Wielkiej Brytanii. W Europie takie przedstawienia również są rzadkie.

Naukowcy wskazują, że historię opowiedziano w 3 panelach w stylu, który przywodzi na myśl komiks. Na pierwszym panelu widać pojedynek Achillesa i Hektora w zaprzężonych w konie rydwanach. Środkowy panel przedstawia Achillesa, który ciągnie ciało Hektora za rydwanem oraz ojca Hektora Priama, który prosi o wydanie ciała zwyciężonego. Na ostatnim panelu widnieje scena wymiany Hektora za wagę jego ciała w złocie.

Widać, że mozaika jest dziełem uzdolnionego artysty. Gama wykorzystanych kolorów, przywiązanie do szczegółów i sposób, w jaki niektóre postaci wykraczają poza gilosz, sugerują, że wzorem dla tego dzieła mógł być należący do właściciela willi iluminowany manuskrypt.

Ciekawych informacji dostarczyło także badanie warstw nad mozaiką. Okazało się, że gdy pomieszczenie przestało być wykorzystywane jako jadalnia/pokój rozrywkowy, wielokrotnie palił się tu ogień, przez co mozaika została uszkodzona. Powyżej znajdowały się warstwy gruzu: to skutek stopniowego walenia się budynku albo celowego wyburzenia. Na wierzchu odkryto 2 szkielety. Ludzi tych pochowano w obrębie pomieszczenia, co sugeruje, że było nadal widoczne nad powierzchnią gruntu. Na razie naukowcy czekają na wyniki datowania pochówków.

Pomieszczenie z mozaiką stanowiło część dużej willi, wykorzystywanej między III a IV w. n.e. Podczas wspomnianych wcześniej badań geofizycznych i archeologicznych odkryto szereg innych budynków, w tym stodoły, możliwą łaźnię oraz okrągłe struktury. Całość była otoczona rowami granicznymi.

Rodzinna wycieczka przez pola zmieniła się w niezwykłe odkrycie. Gdy znalazłem w pszenicy niezwykłą ceramikę, zacząłem głębiej drążyć tę kwestię. Przyglądając się zdjęciu satelitarnemu, dostrzegłem wyraźne wyróżniki roślinne - jakby ktoś narysował coś kredą na ekranie. W tym momencie doznałem olśnienia. Tak zaczęła się ta historia. Odkrycie archeologiczne wypełniło większość mojego wolnego czasu w zeszłym roku - podkreśla Jim Irvine.

Willa, jej mozaika i otaczający kompleks stanowią najbardziej wyróżniające się znalezisko w najnowszej historii archeologicznej Ruthland - dodaje Richard Clark, archeolog hrabstw Leicestershire i Rutland.

Naukowcy zapowiadają, że znaleziska będą nadal badane przez ULAS, Historic England oraz innych brytyjskich specjalistów, w tym Davida Neala, czołowego eksperta od mozaiki. W związku z przyznaniem miejscu statusu zabytku archeologicznego Historic England współpracuje z właścicielem pola, by pomóc mu w przekształceniu ziemi w pastwisko. Na przyszły rok planowany jest kolejny sezon wykopalisk.

Na wzór herosów Achilles z 1. panelu jest nagi i zauważalnie większy od przeciwnika. Jego konie - Balios i Ksantos - są różnie umaszczone. Widzimy tutaj scenę walki na rydwanach. Tymczasem w Iliadzie Achilles i Hektor walczyli pieszo. Zresztą starożytni Grecy nie wyobrażali sobie pojedynków na rydwanach. Służyły one wyłącznie do rozbijania szyków piechoty.

Mimo że drugi panel jest uszkodzony, widać wleczone za Achillesowym rydwanem krwawiące ciało Hektora. Scenie tej przygląda się król Troi Priam. Achilles dzierży czerwoną tarczę, w którą w poprzednim panelu był wyposażony Hektor (tym samym wróciła ona do prawowitego właściciela). W materiale filmowym o mozaice mowa jest także o pistrixie (wężu czy potworze morskim). Wg narratorki, potwór morski może symbolizować wodę, prawdopodobnie morze, albo stanowić personifikację rzeki Skamander.

Ostatni panel przedstawia Priama, który dostarcza okup za ciało syna. Na środku stoi służący z wagą na ramionach. Z jednej strony znajduje się ciało Hektora, a po drugiej złoty talerz, do którego Priam dokłada kolejne złote naczynia. Lewa połowa panelu jest mocno spalona, ale przyglądając się układowi kamieni, da się dostrzec zarys dzierżącego włócznię i tarczę siedzącego Achillesa. Towarzyszą mu dwaj stojący greccy żołnierze. Ubrania postaci na trzecim panelu przypominają rzymskie ubrania z okresu powstania mozaiki.

Już same rozmiary mozaiki czynią ją niezwykle interesującym zabytkiem. Jednak to nie wszystko. Przedstawia ona bowiem alternatywną wersję wykupienia ciała Hektora przez Priama. W Iliadzie Herod pisze, że Achilles jeszcze żywemu Hektorowi zapowiada, że nie odda jego ciała rodzinie, nawet gdyby oferowali równą wagę w złocie. Później zmienia zdanie i oddaje zabitego Hektora Priamowi w zamian za złoto i cenne tkaniny. Homer nie wspomina tutaj o wymianie ciała z jego wagę w złocie.

Tymczasem na mozaice widzimy scenę, w której na jednej szali leży ciało Hektora, na drugą zaś Priam kładzie złoto. Taki obraz spopularyzował jeden z najwybitniejszych twórców greckiej tragedii, Ajschylos, w zaginionym obecnie dziele opowiadającym o tych wydarzeniach. I, jak widzimy, obraz ten był popularny nawet 700-800 lat później na rubieżach Imperium Romanum.