Polska to kraj z bardzo pofragmentowanymi rzekami. Zapora co 1 kilometr rzeki czy strumyka
Europa ma prawdopodobnie jedne z najbardziej rozdrobnionych rzek na świecie. W samej Polsce jest 77 tys. sztucznych barier – średnio jedna na km rzeki czy strumyka – wynika z badań opublikowanych w Nature. Naukowcy komentują, że konstrukcje te szkodzą bioróżnorodności, a istnienie wielu z nich nie ma ekonomicznego sensu.
W ramach projektu AMBER koordynowanego przez walijski Uniwersytet Swansea oszacowano, że w 36 europejskich krajach jest co najmniej 1,2 mln barier w nurcie wodnym rzeki. A to oznacza, że na 4 kilometry rzeki przypadają średnio 3 bariery zbudowane przez człowieka (0,74 bariery na 1 km). Polska jest powyżej europejskiej średniej: na 1 km strumyka przypada u nas 1 bariera. Rekordzistką jest jednak Holandia, gdzie na kilometr rzeki przypada prawie 20 barier.
To zaskakująco wysokie liczby w stosunku do tego, co wiadomo było wcześniej. Ponad 60 proc. konstrukcji jest bowiem na tyle niewielkich (mają np. poniżej 2 m wysokości), że były dotąd pomijane w statystykach. W zakrojonych na dużą skalę badaniach opracowano Atlas Zapór AMBER – pierwszą kompleksową ogólnoeuropejską inwentaryzację zapór. Zarejestrowano tam tysiące dużych zapór, ale i znacznie większą liczbę niższych struktur, takich jak jazy, przepusty, brody, śluzy i rampy, które były dotąd niewidoczne w statystykach, a są głównymi sprawcami fragmentacji rzek. Wyniki badań – koordynowanych przez Barbarę Belletti – opublikowano w Nature. W ramach projektu powstała też aplikacja AMBER, w której każdy może pomóc dokumentować brakujące dotąd w statystykach bariery.
Ponieważ policzenie wszystkich barier nie było fizycznie możliwe, naukowcy w badaniach terenowych przewędrowali wzdłuż 147 rzek (2,7 tys. km) i odnotowywali wszelkie sztuczne bariery w ich nurtach. Na tej podstawie oszacowano, ile barier może być w Europie.
Jeden ze współautorów badania prof. Piotr Parasiewicz, kierownik Zakładu Rybactwa Rzecznego w Instytucie Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza zaznacza, że bariery te są ogromnym utrudnieniem w migracji ryb rzecznych nie tylko takich jak łososie, pstrągi, jesiotry, węgorze, ale także płotki czy leszcze. Za sprawą konstrukcji rzecznych gatunki te mają coraz trudniejsze warunki do przeżycia.
To jednak nie jedyny minus. Jeśli na rzekach mamy tysiące barier, to zamieniamy nasze rzeki w stawy - mówi naukowiec. Powyżej bariery tworzy się bowiem często zalew, w którym woda płynie bardzo powoli, a lepiej radzą sobie tam organizmy charakterystycznie nie dla rzek, ale właśnie stawów. Z ryb są to choćby karpie czy leszcze. A to zwykle gatunki mniej wyspecjalizowane i bardziej pospolite.
Bariery zmieniają też temperaturę wody (powyżej bariery jest często ona cieplejsza niż poniżej). A w dodatku blokują przepływ osadów i materii. A w poprzegradzanej rzece wolniej zachodzą procesy samooczyszczania.
Ponadto z danych dostarczonych przez wolontariuszy w ramach aplikacji AMBER wynikło, że ponad 10 proc. europejskich barier jest nieużytecznych. Gdyby więc je usunąć, nie miałoby to żadnego ekonomicznego znaczenia. A to by oznaczało, że w Europie można by było rozebrać ok. 150 tys. barier bez żadnych strat ekonomicznych. Za to z zyskiem dla środowiska i dla ludzi – ocenia prof. Parasiewicz.
Jednym z praktycznych wyników naszego projektu jest to, że Unia Europejska zadeklarowała w swoim Programie Bioróżnorodności do 2030 r., że udrożni 25 tys. km rzek – komentuje prof. Parasiewicz.
AMBER otrzymał finansowanie z unijnego programu badań naukowych i innowacji "Horyzont 2020". Celem tego projektu jest zastosowanie zarządzania adaptacyjnego do eksploatacji zapór i innych barier w celu osiągnięcia bardziej zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych i skuteczniejszego przywrócenia ciągłości ekosystemów rzecznych. W ramach projektu opracowano narzędzia i symulacje, które mają pomóc przedsiębiorstwom wodociągowym i zarządcom rzek zmaksymalizować korzyści płynące z barier i zminimalizować ich wpływ na środowisko.
Komentarze (11)
Flaku, 5 stycznia 2021, 10:20
Jakoś niezbyt jestem w stanie wyobrazić sobie holenderski wynik. To przecież średnio bariera co 50 m. Ktoś wie coś więcej jak to możliwe?
Sławko, 5 stycznia 2021, 10:45
A do mnie jakoś nie przemawia ten "wymyślony problem". W naturze, tj. bez ingerencji człowieka, takich barier powstaje znacznie więcej. Meandry, przewrócone drzewa, łachy piachu, tamy budowane przez bobry itp. Dawniej, gdy rzeki nie były uregulowane, powstawało mnóstwo przeszkód, przez co rzeki też często zmieniały swoje koryto, rozlewały się na dużych terenach tworząc lokalne jeziora, bagna itd. I jakoś ryby sobie z tym radziły.
To pewnie łącznie z przepustami w rowach melioracyjnych. Tylko co to ma wspólnego z rzekami to nie wiem, poza tym, że w rowach też czasami jest woda.
Bonsai, 5 stycznia 2021, 16:29
Bylem w tym kraju ponad pół roku i widzialem tyle rowów oraz kanałów gdzie nie ma nigdzie na świecie (Wenecja się chowa). Jeżeli kanał przechodzi przez drogę to nie ma mostu tylko jest rura w ziemi (traktowana jako zapora). Woda w tym stoi a nie płynie więc dziwie się, że traktują to jako rzekę.
Z tymi naturalnymi zaporami na rzekach masz racje, ale one po czasie niszczeją i woda płynie sobie dalej po roku dwóch czy 10 latach. Druga sprawa to ilość. Na pewno nie można było liczyć tych przeszkód w setkach tysięcy zanim czlowiek narozrabiał.
Rowerowiec, 6 stycznia 2021, 21:00
Przydałoby się na tych rzekach zamontować coś co odławia plastik i inne śmieci zanim trafią do mórz. Tak przy okazji...
Flaku, 7 stycznia 2021, 15:16
Przydałoby się przestać rzucać śmieci byle gdzie.
radar, 7 stycznia 2021, 23:22
Drony... z napalmem
Albo w wersji minimum z kamerą
radar, 7 stycznia 2021, 23:39
Przecież to nad wodą
Zresztą jestem przeciwnikiem zabijania. KTO to po nich posprząta? Wolałbym raczej obrożę elektryczną na genitaliach i odpowiednie porażenia jak nie zbierze dziennie X kg śmieci z brzegów i/lub z wody
ex nihilo, 8 stycznia 2021, 10:34
W moich okolicach parę lat temu dosyć spora rzeczka zalała pola - z przewróconego drzewa i paru ton śmieci zrobiła się całkiem niezła tama...
Betonowe konstrukcje to całkiem co innego niż przeszkody naturalne czy nawet dawne młynówki. Sam zresztą napisałeś w czym jest różnica i dlaczego ryby sobie radziły (bold), chociaż to nie wszystko.
radar, 8 stycznia 2021, 15:10
Nie znasz się na żartach chyba
Ja ogólnie jestem za centralnym recyclingiem, zakłady segregacji i przetwórstwa, a nie ogórny nakaz na poszczególnych ludzi. Plus nacisk bardziej na producentów, żeby mikro-pierdoła nie była pakowana w "półmetrowy" blister.
Śmiecenie wynika (głównie) z cen, Janusze chcą przyoszczędzić. Jak cena będzie niska to będzie inaczej.
Co innego śmiecenie "turystów, grillowców, plażowiczów" itp. Tu bym po prostu nagrywał, karał mandatem (mandaty w zależnośći od dochodów/przychodów +
) a potem puszczał na specjalnym kanale na youtube (z imieniem, nazwiskiem i adresem może?), taka ściana wstydu.
intercept
cyjanobakteria, 8 stycznia 2021, 15:38
Nigdy nie będzie tak tanio, żeby ktoś nie chciał przyoszczędzić i wyrzucić w lesie. Segregacja musi być u odbiorcy i tak, bo inaczej jedno złe opakowanie może zanieczyścić całą partię. Z drugiej strony po stronie klienta łatwiej segregować, ale i tak nie można ufać ludziom, no i dochodzą ograniczenia związane z transportem, bo śmieciarki często nie mają przegród.
To też wynika trochę ze specyfiki sklepów, bo małe rzeczy się gubią, nie dadzą się stabilnie układać na półkach oraz są łatwo kradzione szczególnie elektronika.
radar, 8 stycznia 2021, 16:13
Niech się zmieni specycika sklepów. Jak jest coś cennego to jest też w gablocie. Etc. To i tak będzie końcowy koszt odbiorcy, nie ma co się oszukiwać.
Zawsze znajdą się idioci, którzy muszą się wyłamać, nawet jak będzie za darmo. Dodatkowo w Polsce nie może być przymusu, powininen być raczej zakaz segregowania
Transport też jak powiedziałeś. Do tego radykalne zmniejszenie odpadów "opakowaniowych'. Robiłem u siebie taki eksperyment i ewidencjonowałem śmieci. 80% to opakowania, albo i więcej.
Łatwiej "przekonać" kilkadziesią tysięcy producentów niż 38 mln ludzi. Choćby i dlatego, że w bloku ciężko to wykonać. Masz papier, plastik, szkło i zmieszane, a teraz jeszcze bio. GDZIE ja mam to trzymać?