Alkohol miał swój udział w powstaniu złożonych hierarchicznych społeczeństw
Alkohol towarzyszy nam od tysiącleci. Używały go wszystkie wielkie cywilizacje. Znali go Majowie, Egipcjanie, Babilończycy, Grecy, Chińczycy czy Inkowie. Odgrywał ważną rolę w ceremoniach religijnych, wciąż jest ważnym elementem spotkań towarzyskich. Był środkiem płatniczym, służył wzmacnianiu i podkreślaniu pozycji społecznej. W najstarszym znanym eposie literackim „Eposie o Gilgameszu” jednym z etapów ucywilizowania Enkidu – który symbolizuje tam dziką naturę, niewinoość i wolność – jest wypicie przezeń piwa.
W związku z tym znaczeniem alkoholu w wielu kulturach i na przestrzeni tysiącleci, niektórzy badacze proponują, by uznać alkohol za jedne z czynników, który umożliwił pojawienie się dużych złożonych zhierarchizowanych społeczeństw.
Hipotezę tę postanowili zweryfikować badacze z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka. Hipoteza o roli alkoholu jest niezwykle intrygująca, ale dotychczas nie została dobrze przetestowana wśród różnych kultur. Dzieje się tak, gdyż archeologiczne dowody na spożywanie alkoholu są fragmentaryczne, a źródła pisane pochodzą od już dobrze rozwiniętych hierarchicznych kultur, mówi główny autor badań, doktor Václav Hrnčíř.
Naukowcy zebrali dane na temat konsumpcji alkoholu wśród 186 kultur o różnej złożoności organizacji politycznej społeczeństwa. Żeby zrozumieć zależność pomiędzy alkoholem i złożonością społeczną wykorzystali modele statystyczne, których celem było odróżnienie alkoholu od innych czynników mogących mieć wpływ na poziom złożoności struktury politycznej.
Badania wykazały istnienie dodatniej zależności pomiędzy obecnością fermentowanych napojów w społeczności, a jej wyższym stopniem organizacji. Jednak wpływ ten był umiarkowany, szczególnie w porównaniu z innymi zmiennymi, jak np. rolnictwo.
Naukowcy nie szukali konkretnym mechanizmów, za pomocą których alkohol wpływa na społeczeństwo. Jednak zauważony wzorzec występujący pomiędzy różnymi kulturami jest zgodny z tym, co proponują zwolennicy hipotezy o wpływie alkoholu na organizację społeczną. Zatem alkohol mógł być używany przez elity do mobilizacji siły roboczej, tworzenia sojuszy, zyskiwania i wzmacniania pozycji społecznej. Hrnčíř mówi, że w trakcie badań uzyskano też słaby sygnał świadczący o tym, że chęć upicia się nie była głównym czynnikiem napędzającym rozwój skomplikowanych struktur społecznych.
Naukowcy podkreślają, że badali rolę niskoprocentowych alkoholi w nieprzemysłowych społeczeństwach i wnioski dotyczą właśnie ich. We współczesnym świecie, gdzie mamy dostęp do nielimitowanych ilości alkoholu, w tym alkoholu wysokoprocentowego, i często jest on spożywany w samotności, skutki jego używania mogą niejednokrotnie przewyższać nad społecznymi korzyściami.
Źródło: Did alcohol facilitate the evolution of complex societies?, https://www.nature.com/articles/s41599-025-05503-6
Komentarze (6)
venator, 16 lipca 2025, 06:38
Przypominam, że przed lat przez forum KW przetoczyło się parę inspirujących dyskusji o tematyce typu - co było pierwsze, piwo czy wino/ piwo czy chleb. A także o hipotezie enteogennej jako stymulującej rozwój religii i państwowości. Wszystko w powyższym temacie.
Mariusz Błoński, 16 lipca 2025, 08:57
Szkoda, że w takich wypadkach jesteśmy skazani wyłącznie na badania statystyczne.
krzysztof B7QkDkW, 17 lipca 2025, 11:42
" Pić do lustra nie wypada – lepiej podejść do sąsiada. "
[ Ferdynand Kiepski ]
venator, 18 lipca 2025, 04:52
??? Na temat wpisów na forum Kopalniwiedzy?
Mariusz Błoński, 18 lipca 2025, 09:21
W kwestii badania tego typu tematów u niepiśmiennych społeczeństw. Bo o ile co do niektórych ich piśmienni sąsiedzi pozostawili jakieś fragmentaryczne wiadomości, to są to wiadomości np. na temat tego, że pili alkohol. Ale nie, jaką rolę pełnił w kształtowaniu się społeczeństwa. A dzisiejszych społeczeństw na tamte nijak przełożyć nie możemy. Bo nie możemy, prawda? Nie zbadamy Germanów z I wieku badając współczesnych Papuasów.
venator, 19 lipca 2025, 02:00
Oczywiście, nawet nie zbadamy dokładnie wpływu przymusu propinacyjnego na pijaństwo chłopów pańszczyźnianych. Mimo, że teoretycznie były to czasy piśmienne.
Jasne, tylko po co do zbudowania takiego Göbekli Tepe targano setki ton kamienia?
Spektrofotometria pozwoliła odkryć, że w centrum sanktuarium przechowywano piwo. Tu nie trzeba wielkich analiz, żeby wyedukować iż ten piwny napój odgrywał jednak dosyć szczególna rolę.
Cholera, być może nadal, po latach, jestem pod wpływem jednego z moich mentorów, prof. W. Nowakowskiego, który w bardzo obrazowy sposób przedstawiał czym była tzw. demokracja wojenna i jaka miała wpływ na min. nasze losy.